Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung – KIO

19 January 2024 – Kachinwaves

အစီအစဉ်အသစ် ဖြစ်ပါတယ်။ မြန်မာလို ဖတ်ရှုရန် link ဆောင်းပါးအဆုံးမှာ ပါရှိပါတယ်။

Munghpawm mungdan awmdawm lu ngut ai hpang, Pang Lung ga sadi ni hten run wa nna 1947 mungdan gaw da tara upadi kata hkrang shapraw nga ai parliament democracy masa gaw, Myen myu kaba lai len hte ginjaw manat ai uphkang masa ni a majaw, gumshem uphkang masa npu de gau ngwi ngwi galup up sha hkrum mat wa sai re. 1962 ning hta, U Ne Win woi awn ai hpyen dap kawn mungdan daru magam zing kau nna, Paliman Demokresi (parliament democracy) masa tsep kawp hten run mat ai lam gaw, lak nak lang rawtmalan ladat hpe lata la na matu, Wunpawng amyu sha ni hpe n-gun kanawng dat ya ai mabyin rai wa sai.

Du kaba Lahpai Naw Seng woi awn ai masat (1) Jinghpaw dap gaw, 1949 ning kaw nna lak nak lang rawtmalan ai lam hpe shamu shamawt hpang lai wa sai re. KIO a shawng nnan na tingnyang up rai nga ai; G.O.C Du Daju Lahtaw Zau Seng (General Officer Commander Lahtaw Zau Seng) gaw, Du Kaba Lahpai Naw Seng woi awn ai, lak nak lang rawtmalan shamu shamawt ai ten kaw nna shang lawm ai wa rai nga ai.

Du Kaba Lahpai Naw Seng lak nak lang rawtmalan lam hpe woi awn hpang wa ai ten hta, Wunpawng amyu sha ni a ntsa mungmasa shing kang ka-up nga ai; Sam mung hte Jinghpaw mung kaw na amyu sha mungmasa salang ni hte Duwa ni gaw lak nak lang rawtmalan ai lam hpe n hkap la shi ai ten rai nga ai. Dai re ai majaw Du Kaba Lahpai Naw Seng hpung ni gaw 1950 ning hta Miwa mungdan de koi yen mat wa ra ai re. G.O.C Lahtaw Zau Seng gaw Miwa mungdan de n hkan nang ai sha, Karen rawtmalan hpung (KNDO) gin ra de sa du nna, lak nak lang rawtmalan lam hte matut rawtmalan sa wa na matu; dakkasu jawng lung nga ai Kanau Zau Tu hte matut mahkai nna machyi shim ai (မြေအောက်) shamu shamawt lam ni hpe galaw hpang wa sai.

Amyu sha lam hte mungmasa lam ni hta myit su myit rawt nga ai dakkasu jawng ma Jinghpaw Wunpawng ram ma ni gaw, machyi shim ai ladat hte shamu shamawt hpang wa nga yang, 1957 ning shaning htum wa maga hta rawtmalan ningshawng hpung rai nga ai; 7 stars hpung hpe shawng nnan hpaw la sai. 7-Majan pru ai shana yup tung ten hta machyi shim dik ai hku hkrum zup bawng ban la nna hpaw dat ai hpung re majaw, 7 Stars (7-Majan) hpung ngu shamying ai re. Dai 7 Stars hpung kaw mying lawm ai ni gaw, 1. Lahtaw Zau Tu, 2. Hpauyu Tu Lum, 3. Malizup Zau Mai, 4. Pungshwi Zau Seng, 5. Hkangda Brang Gam, 6. Nahpaw Gun Jawng, 7. Malang Shawng ni rai ma ai.

7 Stars hpung gaw machyi shim shamu shamawt ai lam ni hpe ninggam sharawt shamu shamawt sa wa nna, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung (Kachin Independence Organization) hpe 1960 ning October shata 25 ya shani hpaw hpang la lu sai re. KIO gaw rawtmalan hpe woi awn ai mungmasa hpung (party) rai nga ai. Shingnan hpung shang masha (အရံပါတီဝင်), hpung shang masha majing (တင်းပြည့်ပါတီဝင်) ni hte ginjaw komiti du hkra tsang hte tsang hpaw shabawn tawn da sai. KIO hpe hpaw hpang ngut ai hpang, 1961 ning January shata 15 ya shani hta Wunpawng Mungdan Shanglawt Kongsi (Kachin Independence Council) hpe, matut hpaw sa wa sai. Dai hpang KIO gaw lak nak lang rawtmalan ai mungmasa hpung rai nga ai hte maren lak nak lang hpyen dap; Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap (Kachin Independence Army) hpe 1961 ning February shata 5 ya shani, Sam mung Lashio muklum hta galaw ai, Wunpawng Mungdan Shanglawt Kongsi zuphpawng hta hpaw shabawn dat sai. KIA hpe hpaw shabawn dat ai, February shata 5 ya shani hpe Rawt Malan N’htoi ngu masat na matu mung, dai zuphpawng hta daw dan la masai. Dai ni du hkra Rawt Malan N’htoi hpe shaning shagu galaw nga ai re. Hpyen masa, mungmasa sat lawat manu ai ten ni hta gaw, Manau nau nna mungshawa ni hte rau wu wu di di galaw let KIO ginjaw komiti tingnyang up, KIC ningbaw kaba a Rawt Malan mungga hpe madat hkam la ai lam galaw ai re. Rawt Malan masat ninghtoi hpe KIO a shalawt uphkang gaiwang gin ra ni hta sha n-ga, mungdan kata hte maigan du Wunpawng amyu sha ni mung, masat ninghtoi lamang hpe myit dum galaw nga ai re.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Kongsi (KIC) gaw Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung (KIO) a masa policy ni hpe ta tut hkrang shapraw galaw ai hte “aming upadi” shapraw na uphkang daru magam lu ai (asuya) rai nga ai. KIO ginjaw komiti tingnyang up gaw KIC ningbaw rai nna KIA a dap up daju mung rai nga ai. Dai ni na ten hta KIC gaw magam dap (12) hpaw shabawn da nna, uphkang hkrang shapraw nga ai re.

Dai magam dap ni gaw:

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap (KIA); Dap Ba (10), Dap Nawng Daju (2), Lak Nak Kaba Dap Ba (1) Buga Dap Dung (24), Dap Nawng Dap Dung (27), Lak Nak Kaba Dap Dung (5), Laksan Dap Dung (3) du hkra hpaw da nna, KIA hpe tarawng tara hte hkrak hpaw shabawn da sai re. Hpyen Du Shalat Jawng, Machyoi Hpyen Du Jawng, Hpyen Du Shabyin Jawng, Amyu Shayi Hpen Du Jawng ni hpe hpaw nna hpyen du marai (600) jan jawng yu la sai re. Masat (4) dap ba, masat (6) dap ba hte masat (10) dap ba ni gaw; Sam mung dingdung gin ra (Kachin sub-state) hta hkridun dap jung nga ai re.
Mungchying Uphkang Dap (Department of General Administration – DGA); DGA magam dap npu hta Balik makan dap, Maigan Masha Pru/Shang Gawn Hkang makan dap (Immigration), Lam Rung makan dap, Mungshawa Hpyen Hpung Dap Dung (30) ni lawm nga ai. Ginwang ginjaw uphkang rung 8, ginwang uphkang rung (25), lak san ginwang uphkang rung (2), ginwang daw uphkang rung (70), ninghtawn uphkang rung (207), muklum uphkang rung (3) ni hte mungchying uphkang dap hpe, uphkang sai ru tsang hte tsang garan jahkrat da nga ai. Bai nna, Hpu-awn Shalat Jawng hpe 2004 ning hta hpaw hpang nna uphkang du salang (1200) jan hpe sharin shalat da lu sai.
Sutgan Dap
Maigan Makyit Mahkai Magam Dap
Tara Masa Magam Dap
Hkamja Dap
Hpaji Magam Dap; ningpawt ninghpang lahta tsang jawng (7), lapran tsang jawng (26) hte lawu tsang jawng (103) hpe hpaw da ai. Dai hta sha n-ga sara hpaji sharin jawng (TTS) kaw nna ya ten hta Institute of Education madang de hpaw tawn da nga sai.
Sut Masa Magam Dap
Hkai Rem Magam Dap
Htunghking hte Laili Laika Magam Dap
Nam Maling hte Grupyin Gawn Hkang Magam Dap
Shiga Magam Dap; Shi Shapoi makan dap, Shi Sumla makan dap, Shi Jinghkri makan dap, Shi Laika makan dap ni hpaw ninghtan nna, seng ang ai shiga ni hpe tang madun shapoi ya nga ai.

Dai hta sha n-ga Amyu Shayi Hpung, Education and Economic Development for Youth (EEDY) hte Pat Jasan komiti ni hpe mung, hpaw shabawn nna seng ang ai magam bungli ni hpe galaw nga ai. Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung – KIO gaw, mungshawa du salang ni shang lawm ai Shawnglam Mungmasa Jasat Hpung (SMJH) hpe 2016 ning January shata 22 ya shani hpaw tawn da sai re.

KIO gaw lahta kaw tang madun tawn da ai magam dap, makan dap uphkang sai ru ni hte shalawt gaiwang ginra ni hta asuya hkrang hku uphkang nga ai re. Dai hta sha n-ga Jinghpaw mungdaw kata hta, shalawt uphkang gaiwang gin ra shing gan ni hta rai tim, mungmasa, sut masa hte shinggyim masa lam ni hta KIO a uphkang shing kang ka-up lu nga ai.

KIO gaw rawtmalan ningnan daw hta mungmasa lam yan hpe hkrak masat shagrin da lu ai lam n nga ai rai tim, 1969 ning hta gaw 69- Lam Yan; Ninggawn Mungmasa hpe masat shagrin la lu sai re. Dai Ninggawn Mungmasa hpe ka lajang ai ni gaw; 1. Du Up Daju Lahtaw Zau Tu (G.O.C Lahtaw Zau Seng a Kanau), 2. Salang Kaba Pungshwi Zau Seng (7 stars hpung), 3. Salang Kaba Lanyaw Zawng Hra (Ningbaw Kaba Usa), 4. Lat Du Up Jum Lahtaw Zau Dan (G.O.C Lahtaw Zau Seng a Kanau), 5. Du Up Malizup Zau Mai (Ningbaw Kaba Usa) ni rai ma ai. Ninggawn Mungmasa a tara kanu masum gaw; 1. Myu Tsaw Masa, 2. Dimokresi Masa, 3. Mung Shawa Nga Mu Nga Mai Lam ni rai nga ai.

Ya aten hta KIO ginjaw komiti tingnyang up, KIC ningbaw kaba Du Daju Jum Nban La gaw (6) lang na Ningbaw Kaba rai nga ai. Shi a shawng na Ningbaw Kaba ni gaw; 1. G.O.C Lahtaw Zau Seng, 2. Salang Kaba Maran Brang Seng, 3. Lat Du Daju Jum Malizup Zau Mai, 4. Du Daju Jum Lamung Tu Jai, 5. Salang Kaba Lanyaw Zawng Hra ni rai nga ma ai.

1975 ning hta gaw KIO hpe woi awn gaw de hpang wa ai Kahpu Kanau yan rai nga ai; G.O.C Lahtaw Zau Seng hte Lahtaw Zau Tu gaw, Thai mungdan jarit hta sadi run ai Du Tu Seng e gyam sat kau ai majaw, hkrat sum mat sai re.

KIO hpe 1960 ning hta she, gaw de hpang wa ai rai tim, Jinghpaw Wunpawng ni a lak nak lang rawtmalan lam gaw; 1949 ning kaw nna rawt malan nli tum hkrat tu hpang wa sai re. Paliman Dimokresi masa dawm mat ai hpang, U Ne Win woi awn ai gumshem lai len paw pru wa ai lam gaw; KIO a lak nak lang rawtmalan lam hpe mungshawa ni madi shadaw ai hte n-gun ja wa shangun ai lawng lam madung langai rai nga ai.

KIO a madung pandung gaw awmdawm shanglawt mungdan gaw gap la lu na matu re. Rai tim, mungshawa lapran du salang ni lawm nna, U Ne Win hte simsa lam hkrumzup bawng ban ai shaloi, madu uphkang mungdaw (Autonomy) ra sharawng ai lam hpe KIO ginjaw komiti tingnyang up Maran Brang Seng bawng ban lai wa sai. Salang Kaba Maran Brang Seng gaw, Federal munghpawm mungdan gaw de lu na matu kaga hpunau munghpawm rudi amyu ni hte mahkri shawn mungmasa shamu shamawt ai lam ni hpe mung, galaw lai wa sai.

Ginchyum dat yu yang, KIO gaw Pang Lung myit hkrum ga sadi hpe mahta ai Federal munghpawm mungdan gaw gap nna mungdaw ni Madu Up Ahkaw Ahkang tup hkrak lu ai munghpawm mungdan hpe ra sharawng ai ngu chye na lu ai.

Mahta Shamyet Ai Laika Ni;